ศรีเทพ.....เมืองโบราณอันรุ่งเรืองแห่งลุ่มน้ำลพบุรี - ป่าสัก

[สายชล]

ศรีเทพ .....เมืองโบราณอันรุ่งเรืองแห่งลุ่มน้ำลพบุรี - ป่าสัก

[สายชล]

                                                                           
เมื่อเกือบสามสิบปีก่อน.....สองสายผลัดกันขับรถเดินทางไปอำเภอชนแดน ซึ่งอยู่ในเขตจังหวัดเพชรบูรณ์ครั้งแรก เพื่อพาคุณพ่อและคุณแม่ของคุณสายน้ำไปส่งมอบโรงเรียนที่ครอบครัวสร้างขึ้นมาให้กับชาวบ้านในถิ่นทุรกันดาร

จากนั้น....เราก็ต้องเดินทางไปเพชรบูรณ์กันบ่อยขึ้นๆทุกที  เพราะนอกจากจะไปสร้างโรงเรียนให้แล้ว ก็มีงานสร้างสถานีอนามัย งานบริจาคสิ่งของให้โรงพยาบาล และอื่นๆตามมา

จนในที่สุด....คุณพ่อก็ไปซื้อที่ดินเพื่อปลูกบ้านพักเพื่อที่จะมีเวลาไปทำสวนสาธิตให้ชาวบ้านได้เห็นว่าการทำเกษตรแบบอย่างยั่งยืน ไม่ใช่การทำไร่เลื่อนลอยอย่างที่ชาวบ้านเคยทำมานั้นเป็นอย่างไร

นับจากนั้นเป็นต้นมา.....เพชรบูรณ์เลยกลายเป็นบ้านที่สองของครอบครัวเราไปโดยปริยาย                                  

[สายชล]

ตามปกติแล้ว....เราเดินทางจากกรุงเทพฯไปเพชรบูรณ์โดยใช้เส้นทางหลวงหมายเลข 1 (พหลโยธิน ) แล้วไปแยกขวาเข้าทางหลวงสาย 21 (สระบุรี - หล่มสัก) ที่บริเวณสวนพฤกษศาสตร์ พุแค ตรงกม.ที่ 125 ผ่านอำเภอชัยบาดาล จังหวัดลพบุรี....วิ่งเร็วรี่ผ่าน อำเภอศรีเทพ ต่อไปอีกจนถึงสี่แยกวังชมพู จังหวัดเพชรบูรณ์ แล้ววิ่งแยกซ้ายตรงไปจนถึงชนแดน  ระยะทางรวมราว 400 กิโลเมตร

ในระยะแรกๆ ถนนหนทางยังไม่สะดวกสบายนัก แถมระหว่างทางยังไม่มีอะไรน่าสนใจเท่าไร  เรามักออกจากกรุงเทพฯแต่เช้า แวะทานข้าวเหนียว  - ไก่ย่างวิเชียรบุรีเป็นอาหารมื้อเที่ยงที่แสนอร่อย แล้วก็ตรงดิ่งเข้าไร่ นั่งหัวสั่นหัวคลอนไปในรถที่วิ่งอยู่บนถนนลูกรัง ซึ่งกว่าจะถึงไร่ก็เกือบจะมืดค่ำย่ำสนธยา  ใช้เวลารวมกว่า 8 ชั่วโมง

ในราวปี 2525....คุณพ่อได้เล่าให้เราฟังว่า มีการขุดค้นเมืองโบราณที่ศรีเทพ อำเภอเล็กๆของเพชรบูรณ์ ที่อยู่ติดกับเมืองชัยบาดาลของลพบุรี ที่เราขับรถผ่านทุกครั้งที่จะขึ้น - ลง เพชรบูรณ์

[สายชล]

ในปีถัดมา....ครอบครัวของเราตั้งใจไปเยี่ยมเยือนเมืองโบราณนามศรีเทพ ที่กำลังอยู่ระหว่างการพลิกฟื้นและบูรณะซ่อมแซมจนพอจะเห็นเป็นรูปเป็นร่างขึ้นมา   แม้ขณะนั้นจะยังไม่เรียบร้อยดี แต่ก็ทำให้เราประทับใจในความใหญ่โตของโบราณสถานแห่งนี้มาก

ในปี  2529 เราได้มีโอกาสไปเยือนเมืองโบราณศรีเทพอีกครั้ง  ซึ่งครั้งนี้ทุกอย่างเริ่มเข้าที่เข้าทางสร้างความประทับใจในความสวยงามและอลังการของโบราณสถานของเมืองแห่งนี้ได้มากขึ้น

หลังเวลาผ่านไปกว่ายี่สิบปี.....เมื่อเดือนมีนาคม ปีนี้  สองสายจึงมีโอกาสได้ไปเยี่ยมเยือนเมืองศรีเทพอีกครั้ง.......

ในครั้งนี้เมืองโบราณศรีเทพที่เราเคยไปเยือน ได้รับการยกชั้นขึ้นเป็น  อุทยานประวัติศาสตร์ศรีเทพ ไปแล้ว

[สายชล]

เมื่อผ่านประตูด่านเก็บเงิน (ผู้ใหญ่คนละ 10 บาท ค่ารถยนต์ผ่านด่านคันละ 50 บาท ) เข้าไปในเขตอุทยานประวัติศาสตร์ศรีเทพ....เราได้รับการแนะนำให้เข้าไปขอรับข้อมูลการเดินทางท่องเที่ยวในเขตอุทยานประวัติศาสตร์ที่ศูนย์บริการก่อน

ตัวอาคารศูนย์บริการเป็นตึกหุ้มด้วยศิลาแลงที่เราดูกี่ครั้งๆก็เห็นเป็นบังเกอร์ หรือหลุมหลบภัยทุกที.... 

[สายชล]

ด้านหน้ามีรถนำเที่ยวที่ทำตัวถังเหมือนกับรถรางจอดคอยให้บริการอยู่  ในรถมีทีวีฉายบรรยายเกี่ยวกับประวัติความเป็นมาของโบราณสถานแห่งนี้ โดยไม่ต้องมีคนบรรยายเพิ่มเติมแต่อย่างใด

[สายชล]

เราเดินเข้าไปในบังเกอร์.....เอ๊ยยยย....ศูนย์บริการการท่องเที่ยว  แล้วบังเกิดประทับใจกับการบริการของเจ้าที่อุทยานประวัติศาสตร์สาวใหญ่ที่รีบวิ่งออกมาจากหลังร้านขายหนังสือและของที่ระลึกเพื่อให้การต้อนรับ และต้อนเราไปยืนอยู่หน้าแผนผังแสดงที่ตั้งของอุทยานฯและโบราณสถานที่น่าสนใจในอุทยานฯ แล้วเริ่มบรรยายความให้เราฟังในแต่ละจุดที่น่าสนใจได้อย่างฉะฉานและตั้งใจจริง

[สายชล]

หลังจากฟังคำบรรยายแล้ว....เราก็สรุปได้ว่า นั่งรถบริการของอุทยานฯเหมาคัน  ในราคาเพียง 100 บาท (จะนั่งกี่คนก็ได้แต่ต้องไม่เกิน 10 คน เกินจากนั้นคิดอีกคนละ 10 บาท) ซึ่งนับเป็นทางออกที่ดีที่สุดสำหรับการเดินทางท่องเที่ยวของสองตายายในอาณาเขตของอุทยานฯ ที่ใหญ่โตกว้างขวางถึง 2,889 ไร่ หรือ 4.7 ตร.กม.   

แต่ก่อนจะไปนั่งรถเที่ยวรอบเมือง....ขอเวลาไปซื้อของที่ระลึกซึ่งเป็นหนังสือเกี่ยวกับเมืองศรีเทพ และเสื้อยืดก่อน จากนั้นก็เดินฉิวๆเข้าไปในพิพิธภัณฑ์เล็กๆที่ตั้งอยู่ข้างร้านค้านั่นเอง

ถึงจะเป็นพิพิธภัณฑ์เล็กๆ....แต่ก็เล็กพริกขี้หนู  เพราะการตกแต่งด้วยวัตถุโบราณและภาพถ่ายนั้น ทำได้อย่างยอดเยี่ยมและสวยงาม อีกทั้งยังสะอาดสะอ้านกลิ่นหอมรื่นชวนแอบนอนมากๆ....

[สายชล]

เมืองโบราณศรีเทพนั้น เดิมชื่อ "เมืองอภัยสาลี" ..... ภายหลังจึงเปลี่ยนเป็น" เมืองศรีเทพ" สืบสาวราวเรื่องได้ความว่า เป็นเมืองที่สร้างขึ้นในยุคของขอมเรืองอำนาจ ซึ่งคาดว่ามีอายุไม่ต่ำกว่า 2,000 ปี

เมืองศรีเทพ เป็นเมืองที่มีคูน้ำและคันดินล้อมรอบ ภายในตัวเมืองศรีเทพแบ่งออกเป็น 2 ส่วน คือ

เมืองส่วนใน มีลักษณะเป็นรูปเกือบกลม ขนาดเส้นผ่าศูนย์กลางประมาณ 1.5 กม. มีช่องทางเข้าออก 8 ช่องทาง พื้นที่ภายในเป็นที่ราบลอนคลื่น มีสระน้ำและหนองน้ำกระจายอยู่ทั่วไป และมีโบราณสถานที่ขุดแต่งแล้ว และยังไม่ได้ขุดแต่งประมาณ 70 แห่ง

เมืองส่วนนอก มีลักษณะเป็นรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้าต่อกับเมืองส่วนใน มีขนาดเป็น 2 เท่าของเมืองส่วนใน มีช่องทางเข้าออก 7 ช่องทาง มีสระน้ำกระจายอยู่ทั่วไป และมีโบราณสถานกระจายอยู่แบบเดียวกับเมืองส่วนใน

[WayfarinG]

พี่สายชล... ไปไหนแล้ว.. รออยู่นะ.. 

[สายชล]

เมืองโบราณศรีเทพ ตั้งอยู่บนขอบด้านตะวันตกของที่ราบสูงโคราช ลักษณะพื้นที่ลาดเอียงจากทิศตะวันออกไปทางทิศตะวันตก โดยมีลำน้ำไหลผ่าน 2 สาย คือ แม่น้ำป่าสัก ซึ่งอยู่ห่างออกไปทางตะวันตกราว 5 กม.  และลำน้ำเหียง ซึ่งอยู่ห่างออกมาทางตะวันออกของแม่น้ำป่าสัก ราว 2 กม.

เมืองศรีเทพเดิมเป็นเมืองที่รกร้างอยู่กลางป่า ไม่มีผู้ใดทราบว่าแท้จริงเป็นเมืองอะไร ใครเป็นผู้สร้าง และสร้างมานานเพียงใด  มีเพียงชื่อที่ชาวบ้านเรียกกันตามพระธุดงค์ที่จาริกมาพบว่า เมืองอภัยสาลี

[สายชล]

ในปี 2477....สมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพ พระอนุชาในรัชกาลที่ 5 ซึ่งได้รับการเชิดชูว่าเป็นพระบิดาแห่งประวัติศาสตร์ไทย ได้เสด็จมาตรวจราชการที่มณฑลเพชรบูรณ์ ในฐานะเสนาบดีกระทรวงมหาดไทย ได้ทรงค้นพบเมืองโบราณ ซึ่งพระองค์ท่านได้ลงความเห็นเป็นสองอย่างคือ

ประการแรก.....เมืองโบราณแห่งนี้เป็นต้นเค้าของเมืองศรีเทพ ซึ่งเป็นชื่อเมืองเก่าของเมืองวิเชียรบุรี

ประการที่สอง....สมัยเมื่อขอมปกครองเมืองไทย เมืองศรีเทพคงเป็นมหานคร หรือเมืองใหญ่แห่งหนึ่ง เช่นเดียวกับที่ดงศรีมหาโพธิ์ (ปราจีณบุรี) และเมืองสุโขทัย ในสมัยนั้น ท้องที่แห่งนี้คงทำไร่ทำนาได้ผลอุดมดี มีไพร่บ้านพลงเมืองมาก จึงสามารถสร้างเป็นเมืองใหญ่โตได้

[สายชล]

จากพระวินิจฉัยของสมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพดังกล่าว....ทางกรมศิลปากรจึงได้เรียกชื่อเมืองนี้ว่า  "เมืองศรีเทพ" สืบมาจนถึงปัจจุบัน 

แต่หากจะมีการค้นพบหลักฐานต่อไปในอนาคตว่าเมืองนี้มิใช่ "เมืองศรีเทพ" แล้วไซร้ ชื่อก็อาจจะเปลี่ยนไปตามพยานหลักฐาน

เมื่อยังไม่มีการค้นพบหลักฐานใหม่ ก็จะคงชื่อ "เมืองศรีเทพ" นี้ไว้ตลอดไป.....

[สายชล]

ชุมชนดั้งเดิม ของเมืองศรีเทพนั้น สันนิษฐานจากโครงกระดูกที่ขุดค้นได้ พบว่ามีการตั้งถิ่นฐานที่บริเวณนี้ราวพุทธศตวรรษที่ 5 - 7 หรือเมื่อประมาณ 2,000 ปีมาแล้ว

การค้นพบนี้สอดคล้องกับการขุดค้นในบริเวณแหล่งโบราณที่อยู่ใกล้เคียง คือกลุ่มลุ่มแม่น้ำลพบุรี - ป่าสัก ได้สำรวจพบแหล่งโบราณคดีสมัยก่อนประวัติศาสตร์ตอนปลายอีกหลายแหล่ง แสดงถึงความหนาแน่นของการตั้งหลักแหล่งในชุมชน ที่แพร่กระจายอยู่ในบริเวณนี้

เมืองศรีเทพผ่านร้อนผ่านหนาวยาวนานเรื่อยมา เริ่มจากการรวมกลุ่มปกครองกันเอง นับถือภูติผีปีศาจ จนมาอยู่ภายใต้อิทธิพลของอาณาจักรทวารวดี ที่นับถือพุทธศาสนานิกายเถรวาทและมหายาน (พุทธศตวรรษที่ 12 - 16) ต่อมาขึ้นอยู่กับอาณาจักรขอม (พุทธศตวรรษที่ 16 - 18) ที่นับถือทั้งศานาพุทธและฮินดู....รวมเวลากว่า 700 ปี 

จนถึงกาลล่มสลายของเมืองศรีเทพจากการเกิดโรคระบาดอหิวาต์จากความแห้งแล้ง และไข้มาลาเรียหรือไข้ป่าจากยุง.... 

[สายชล]

เราเดินออกจากพิพิธภัณฑ์เล็กๆแห่งนั้น ด้วยหูตาที่สว่างจากความรู้ที่ได้รับ.....

ที่นี้ก็พร้อมแล้วค่ะที่จะออกไปชื่นชมกับความงามของโบราณสถานและภูมิทัศน์ที่อยู่ภายในอุทยานประวัติศาสตร์แห่งนี้

รถนำเที่ยวและโชเฟอร์ของเรา (สองคน) พร้อมจะพาเราออกรอบแล้วล่ะค่ะ.....ตามมาสิคะ