การจากไปของปลาการ์ตูน

[สายน้ำ]

การจากไปของปลาการ์ตูน          :          ธรณ์ ธำรงนาวาสวัสดิ์
 


      ความสุขประการหนึ่งของนักดำน้ำเช่นผม คือการมีโอกาสกลับไปสถานที่เดิม ๆ เพื่อดูกุ้งหอยปูปลาเดิม ๆ เมื่อกระทำติดต่อกันหลายปี จากแหล่งท่องเที่ยวดำน้ำ จะกลับกลายเป็นบ้าน จากสัตว์ทะเลที่เห็นแล้วโอ้โห กลายเป็นเพื่อนที่เจอแล้วไม่ตื่นเต้นดีใจถึงขั้นโอ้โฮหรอก เป็นความรู้สึกอิ่มเอมใจไฮ้เพื่อนเก่ามากกว่า
       
       สมัยก่อนผมมีสถานที่เช่นนั้น เป็นหมู่เกาะเหนือสุดอันดามัน ชื่อเกาะสุรินทร์ แต่ต่อมาภายหลัง จะเป็นด้วยอายุมากขึ้นหรือหนี้มากขึ้นก็แล้วแต่ ผมไม่มีโอกาสไปดำน้ำนาน ๆ ที่เกาะสุรินทร์อีกแล้ว จะไปก็เพียงผ่าน ไม่คุ้นเคยตาเหมือนวันวานที่ดำน้ำซ้ำไปซ้ำมา
       
       แต่คนเราเมื่อเลิกกับแฟนเก่า ย่อมต้องหาแฟนใหม่ ผมไปเจอแหล่งดำน้ำประเภทบ้านอีกแห่ง ชื่อหมู่เกาะห้า จังหวัดกระบี่ ผมเคยดำน้ำที่นั่นแทบทุกปี เวลาไปกับทริปเรือทัวร์สู่อันดามันใต้ แต่ไม่ได้สนิทสนมกลมเกลียว เป็นแค่ผ่านมาแล้วก็ผ่านไป จนเมื่อสี่ปีก่อน โชคชะตาพาไปเจอโครงการ "ปล่อยปลาการ์ตูน" ของพิมาลัยรีสอร์ท ทำร่วมกับกรมประมง และกรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช
       
       ผมสนใจการปล่อยปลาการ์ตูนที่ได้จากการเพาะเลี้ยง กลับคืนลงสู่ทะเล ด้วยเหตุผลตรงไปตรงมา คือสงสัยว่าปลาจะรอดไหม ? และคำตอบก็ชัดเจนตั้งแต่การปล่อยครั้งแรก ปลาไม่รอด เจ้าตัวน้อยถูกกินหมด จนกลายเป็นความสนใจต่อเนื่อง แล้วเราควรจะทำอย่างไร ?
       
       ผมจึงขอให้ลูกศิษย์รายหนึ่ง เข้ามาทำวิทยานิพนธ์ในเรื่องนี้โดยเฉพาะ ก่อนช่วยเขาออกแบบงานวิจัย ตั้งแต่เลือกสถานที่ซึ่งครั้งหนึ่งเคยมีนีโมหรือปลาการ์ตูนส้มขาวอยู่ ก่อนถูกจับไปเหี้ยนทะเล เหลือแต่ปลาการ์ตูนอินเดียนนับพัน เราตั้งเป้าว่า จะคืนปลาการ์ตูนส้มขาวให้ทะเล จนกว่าจะมีอัตราส่วนใกล้เคียงธรรมชาติ
       
       เวลาผ่านไป สี่ปีเต็ม ด้วยความสนับสนุนอย่างต่อเนื่องของ "พิมาลัยรีสอร์ท" ผมมาที่นี่ทุกปี ลงดำน้ำที่เดิมหลายครั้ง พยายามคิดวิธีการต่าง ๆ จนมาลงเอยด้วยการสร้างกรงใต้น้ำเพื่อป้องกันลูกปลาการ์ตูนถูกกิน จนอัตรารอดของนีโมสูงขึ้นและสูงขึ้น จนถึงร้อยละ 10 ของปลาที่ปล่อยจะรอด เมื่อเวลาผ่านไปหนึ่งเดือน
       
       จากการมาติดต่อกันและมาบ่อยครั้ง ทำให้แนวปะการังเกาะห้าเหนือ กลายเป็นสถานที่คุ้นเคยแห่งใหม่ จำได้ว่าดอกไม้ทะเลกอนั้นกอนี้อยู่ตรงไหน ยิ่งได้ข้อมูลวิชาการเข้ามาสนับสนุน จากผลของการร่วมทำงานกับหลายกลุ่ม เช่น อาสาสมัครนักดำน้ำเกาะลันตา และ Wahoo Diving ผมบอกได้ว่า ในพื้นที่ศึกษา มีดอกไม้ทะเลมากกว่า 500 กอ
       
       มาถึงปีนี้ ฤดูกาลท่องเที่ยวใกล้จากอันดามัน ผมกลับมาหมู่เกาะห้าอีกครั้ง เพื่อมาลงดำน้ำที่เดิม เพื่อพบบ้านหลังเดิม และเพื่อพบว่า บ้านเปลี่ยนไป
       
       ตั้งแต่ต้นปีนี้ เราได้ข่าวหลายครั้ง มีความเปลี่ยนแปลงในทะเลอันดามัน โดยเฉพาะอันดามันใต้ อันเกิดจากปรากฏการณ์เอลนิโญ อุณหภูมิของน้ำเปลี่ยน เกิดปรากฏการณ์น้ำเปลี่ยนสี กระแสน้ำเปลี่ยน ฯลฯ มีปลาตายเกิดขึ้นในบางบริเวณ ปะการังอ่อนที่หินม่วงหินแดงหายไป
       
       ผมไปสำรวจพื้นที่เหล่านั้น แต่นั่นเป็นแค่การสำรวจ โดยอาศัยประสบการณ์และความทรงจำ บอกได้ว่าเปลี่ยน แต่ไม่มีข้อมูลวิชาการมายืนยันชัดเจน เนื่องจากไม่เคยทำงานวิจัยแบบต่อเนื่องไว้
       
       แต่ครั้งที่มาเกาะห้า ผมบอกได้จากสายตา จากประสบการณ์ และจากข้อมูลวิชาการที่เคยทำไว้ แนวปะการังบริเวณนี้ได้รับผลกระทบเช่นกัน โดยเฉพาะปลาในแนวปะการัง ที่พบว่ามีน้อยลง แต่ถ้าต้องการตัวเลขชี้ชัด คงต้องใช้ปลาการ์ตูนอินเดียนเป็นต้นแบบ เพราะเราทำการสำรวจไว้ชัดเจน จากปลาที่เดิมมีไม่ต่ำกว่า 1,000 ตัวในพื้นที่ศึกษา ลดลงเหลือแค่ไม่ถึง 60 ตัว
       
       การลดลงแบบฮวบฮาบในครั้งนี้ ไม่ได้เกิดจากการจับปลาสวยงามแน่ เพราะปลาการ์ตูนอินเดียนขายไม่ค่อยได้ราคา อีกทั้งปลาที่อยู่ด้านล่างในเขตน้ำลึกหายไป ปลาในน้ำตื้นยังพอมีเหลือบ้าง หากเค้าจับจริง คงไม่จับในเขตน้ำลึกที่ลำบากกว่าน้ำตื้น ผมจึงพอสรุปว่า ปลาหายไปเพราะธรรมชาติแปรปรวน
       
       ปลาการ์ตูนเป็นปลาประจำถิ่น ไม่ว่ายน้ำหนีไปไหน หากเกิดสิ่งใดขึ้น เราดูความเปลี่ยนแปลงจากปริมาณของปลาการ์ตูนได้ และยังเห็นได้จากปลาการ์ตูนที่เหลืออยู่ หลายตัวมีสีแปลกออกไป ท่าทางไม่ค่อยแข็งแรง คล้ายกับเพิ่งผ่านสถานการณ์ที่ไม่ธรรมดา
       
       ปลาการ์ตูนส้มขาวที่เราเคยปล่อยไว้ ลดจำนวนลงเช่นกัน จนทีมงานที่ร่วมกันปล่อยปลามาสี่ปีเต็ม ต่างพากันเศร้า จากนับร้อยเหลือเพียงสิบ เราอุตส่าห์ลงทุนลงแรงทำทุกอย่าง จนสามารถปล่อยปลารอดอยู่ได้ กลับมาหายไปเพราะปรากฏการณ์ธรรมชาติ
       
       ผมไม่ทราบว่า จะบอกกับพวกเขาอย่างไร คล้ายกับสี่ปีที่ผ่านไปสูญเปล่า แต่หนึ่งในทีมงานบอกว่า อย่างน้อยก็ดีกว่าตอนที่เราเริ่ม มีแค่สองตัว ตอนนี้มีตั้งสิบ ปีนี้เราปล่อยอีก ปีหน้าก็ปล่อยอีก ให้มันรู้ไป นั่นคือคำตอบที่ตรงใจผม
       
       ระหว่างทางขากลับ ผมเห็นเรือลอบของชาวประมงสามลำ กำลังทำการจับปลาในบริเวณนั้น ผมทราบดี ทุกคนต้องกินต้องหาเลี้ยงชีวิต แต่ก็พอทราบว่า หมู่เกาะห้าอยู่ในเขตอนุรักษ์ การทำมาหากินในพื้นที่ซึ่งได้รับการคุ้มครองตามกฎหมาย จะผิดจะถูกอย่างไร ผมไม่ขอตีความ เพราะเป็นเพียงคนนอกที่เผอิญมี"บ้าน"อยู่ใต้ทะเลแห่งนั้น
       
       แต่ทั้งหมดที่เล่ามา จนถึงตอนนี้ ผมเพียงอยากบอกว่า เชื่อเถิดครับ แนวปะการังอันดามันใต้ ตั้งแต่หมู่เกาะห้าใหญ่ไปจนถึงหินม่วงหินแดง ได้รับผลกระทบจากความเปลี่ยนแปลงของสภาพแวดล้อมในทะเล เราคงต้องยอมรับความจริงข้อนี้ และพยายามใช้ทรัพยากรที่ยังเหลืออยู่ให้ดีและเหมาะสมที่สุด
       
       ผมได้แต่หวังว่า ปีหน้า ปลาการ์ตูนจะกลับมา ปะการังอ่อนจะกลับมา และอื่น ๆ จะกลับมา แต่ผมไม่หวังหรอกว่า หากพวกเขายังไม่กลับมา แล้วเราจะไปฟื้นฟูอะไรได้ เพราะประสบการณ์ปล่อยปลาสี่ปีบอกไว้ การฟื้นฟูทะเลเป็นเรื่องไม่ง่าย เป็นเรื่องยาก...มหายาก จะเพาะตัวโน่นตัวนี่ได้ จะทำโน่นทำนี่อย่างไร มีบ้างไหมที่ทะเลสวยขึ้นจากการฟื้นฟูของเรา ?
       
       ไม่เคยปฏิเสธการฟื้นฟู แต่ถ้ามีทางเลือก ขอเลือกอนุรักษ์ทะเลไว้ ให้ธรรมชาติช่วยฟื้นฟู สำหรับทะเลอันดามันใต้ในตอนนี้ เรายังมีทางเลือกครับ เลือกว่าจะกระทำให้กฎหมายเข้มแข็งหรือไม่ เลือกว่าจะมีใจให้ทะเลจริงหรือเปล่า
       
       ทุกคนมีสิทธิเลือก ผมก็มีทางเลือกของผมเช่นกัน ฤดูกาลหน้าพบกัน...เกาะห้า อีกสองร้อยปลาน้อยที่ปล่อยไป หวังว่าพวกเจ้าจะโต...


จาก     :     ผู้จัดการออนไลน์   วันที่  21  พฤษภาคม 2550