[สายน้ำ]

รู้จัก "วาฬเพชฌฆาต" มฤตยูตัวร้ายหรือสหายขี้เล่น?


วาฬเพชฌฆาต สายพันธุ์อพยพ ขณะกระโดดขึ้นเหนือผิวน้ำบริเวณนอกชายฝั่งของอลาสกา (ภาพประกอบจาก NOAA)

"ฟรีวิลลี" (Free Willy) ภาพยนตร์ดังเมื่อสิบกว่าปีก่อน ทำให้คนทั่วโลกประทับใจในความน่ารักและแสนรู้ของ "วาฬเพชฌฆาต" แต่เมื่อมีข่าวว่าวาฬเพชฌฆาตในสวนสัตว์น้ำทำร้ายครูฝึกจนถึงแก่ชีวิต ก็สร้างความตกตะลึงและความเคลือบแคลงสงสัยให้คนทั่วไปไม่น้อยว่า เหตุใดวาฬเพชฌฆาตที่ได้รับการฝึกหัดอย่างดี ถึงก่อเหตุสะเทือนขวัญได้เช่นนี้

"ออร์กา" (Orca) หรือ "วาฬเพชฌฆาต" (Killer whales) เป็นสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมขนาดใหญ่ อยู่ในวงศ์โลมา (Delphinidae) มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า ออคินัส ออกา (Orcinus orca) วาฬเพชฌฆาตอาศัยอยู่ในมหาสมุทรได้ทั่วโลก ตั้งแต่อาร์กติกเรื่อยไปจนถึงแอนตาร์กติก รวมทั้งในทะเลแถบเขตร้อน

นักวิทยาศาสตร์จำแนกวาฬเพชฌฆาตออกเป็น 3 สายพันธุ์หลัก ได้แก่

- สายพันธุ์ทั่วไป (Resident) ส่วนใหญ่อาศัยอยู่ตามชายฝั่งด้านตะวันออกเฉียงเหนือของมหาสมุทรแปซิฟิก อยู่รวมกันเป็นครอบครัวอย่างเหนียวแน่น

- สายพันธุ์อพยพ (Transient) มักเดินทางไปทั่วตามชายฝั่งทะเล รวมกลุ่มกันเล็กๆ ราว 2-6 ตัว แต่ไม่เป็นครอบครัวเหนียวแน่นและมีพฤติกรรมไม่ซับซ้อนเท่าสายพันธุ์ทั่วไป

- สายพันธุ์ทะเลลึก (Offshore) นักวิทยาศาสตร์เพิ่งค้นพบวาฬเพชฌฆาตสายพันธุ์นี้เมื่อปี 1988 ซึ่งมีพันธุกรรมแยกออกจาก 2 สายพันธุ์ข้างต้นอย่างชัดเจน ส่วนใหญ่อาศัยอยู่ในทะเลเปิด มักรวมตัวกันเป็นฝูงขนาดใหญ่ประมาณ 60 ตัว แต่พฤติกรรมอื่นๆยังมีข้อมูลน้อยมาก


วาฬเพชฌฆาต สัตว์สังคมที่มีพฤติกรรมซับซ้อน (ภาพประกอบจาก NOAA)

ลักษณะเด่นของวาฬเพชฌฆาตคือ มีสีดำบริเวณส่วนหลัง และมีส่วนอกและท้องเป็นสีขาว รวมทั้งบางส่วนของด้านข้างลำตัวและด้านหลังดวงตาที่มีสีขาวเช่นกัน ลำตัวขนาดใหญ่และแข็งแรงมาก มีครีบหลังขนาดใหญ่คล้ายรูปสามเหลี่ยมมสูงถึง 2 เมตร โดยทั่วไปวาฬเพชฌฆาตตัวผู้จะมีความยาว 6-8 เมตร และมีน้ำหนักประมาณ 6-7 ตัน ส่วนตัวเมียมีขนาดเล็กกว่าไม่มาก แต่วาฬเพชฌฆาตบางตัวอาจมีความยาวได้สูงสุดเกือบ 10 เมตร และหนักถึง 10 ตัน ซึ่งวาฬเพชฌฆาตสามารถว่ายน้ำได้เร็วกว่า 56 กิโลเมตรต่อชั่วโมง

วาฬเพชฌฆาตเป็นสัตว์สังคมที่มีพฤติกรรมซับซ้อน มีตัวเมียเป็นจ่าฝูง หากมีชีวิตอยู่ในธรรมชาติ วาฬเพชฌฆาตเพศเมียจะมีอายุยืนเฉลี่ย 50-60 ปี หรืออาจยืนยาวถึง 90 ปี ขณะที่วาฬเพชฌฆาตเพศผู้จะมีอายุเฉลี่ยที่ 29 ปี และอายุยืนสูงสุดได้ถึง 60 ปี แต่หากเป็นวาฬเพชฌฆาตที่ถูกเลี้ยงไว้ในสวนสัตว์น้ำ จะมีช่วงอายุสั้นกว่าพวกเดียวกันที่อยู่ในธรรมชาติอย่างมาก บางตัวอาจอยู่ได้ไม่เกิน 25 ปีก็มี

เหตุที่ได้ชื่อว่า "วาฬเพชฌฆาต" เพราะวาฬชนิดนี้กินสัตว์ทะเลอื่นๆ เป็นอาหาร รวมทั้งฉลาม โลมา แมวน้ำ สิงโตทะเล เพนกวิน หรือแม้แต่วาฬต่างสปีชีส์ที่มีขนาดใหญ่กว่า จึงได้ชื่อว่าเป็นวาฬชนิดที่ดุร้ายที่สุดในโลก ซึ่งเทคนิคการล่าเหยื่อของวาฬเพชฌฆาตมีหลายรูปแบบขึ้นอยู่กับชนิดของเหยื่อผู้โชคร้าย แต่โดยทั่วไปวาฬเพชฌฆาตในธรรมชาติจะไม่ทำร้ายมนุษย์ เว้นแต่กรณีของวาฬเพชฌฆาตที่ถูกนำมากักขังและเลี้ยงไว้ตามสวนสัตว์น้ำต่างๆ ซึ่งเคยเกิดขึ้นมาแล้วหลายครั้ง


ลักษณะรูปร่างที่น่ารักของวาฬเพชฌฆาต ยากจะบอกได้ว่ามีนิสัยก้าวร้าวหรือขี้เล่น (ภาพประกอบจาก NOAA)

ล่าสุดวาฬเพชฌฆาตชื่อ "ทิลิคัม" (Tilikum) ก่อเหตุทำร้ายครูฝึกจนถึงแก่ชีวิตภายในสวนสัตว์น้ำซีเวิลด์ (SeaWorld) ในเมืองออร์แลนโด มลรัฐฟลอริดา สหรัฐฯ เมื่อวันที่ 24 ก.พ. ที่ผ่านมา สร้างความตกตะลึงให้กับคนทั่วโลก และทำให้หลายคนเกิดข้อสงสัย ว่าเหตุใดวาฬที่ได้รับการฝึกและเลี้ยงดูมาอย่างดีจึงมีพฤติกรรมก้าวร้าวและเป็นอันตรายต่อมนุษย์

แบรด แฮนสัน (Brad Hanson) นักชีววิทยาประจำศูนย์วิทยาศาสตร์การประมงตะวันตกเฉียงเหนือ (Northwest Fisheries Science Center) ขององค์การมหาสมุทรและบรรยากาศแห่งสหรัฐฯ (National Oceanic and Atmospheric Administration) ซึ่งเป็นผู้หนึ่งที่ได้ศึกษาพฤติกรรมของวาฬเพชฌฆาตในธรรมชาติ ได้ให้สัมภาษณ์แก่ไซเอนติฟิคอเมริกันว่า ด้วยขนาดและฟันของวาฬเพชฌฆาต มันถูกออกแบบขึ้นมาเพื่อล่าเหยื่อที่มีขนาดเล็กกว่า และสามารถทำอันตรายต่ออะไรก็ตามได้ในเวลาอันรวดเร็ว

"เท่าที่เคยรู้มา ไม่เคยมีเหตุการณ์วาฬเพชฌฆาตที่อาศัยอยู่ตามธรรมชาติทำร้ายมนุษย์มาก่อนเลย แต่หนังสือพิมพ์เคยรายงานข่าวกรณีนักเล่นกระดานโต้คลื่นถูกสัตว์ทะเลทำร้ายบริเวณนอกชายฝั่งรัฐแคลิฟอร์เนีย เมื่อปี 1972 ซึ่งบริเวณนั้นก็มีเหตุการณ์มนุษย์ถูกฉลามทำร้ายหลายครั้ง แต่กรณีนี้ไม่ทราบแน่ชัดว่าเขาถูกอะไรกัดกันแน่ และจากร่องรอยบาดแผลแล้วสันนิษฐานว่าอาจไม่ใช่ฉลาม" แฮนสัน เผย


พละกำลังที่มหาศาลของวาฬเพชฌฆาต อาจพิฆาตมนุษย์ที่มันหยอกล้อเล่นด้วยได้ง่ายๆ (ภาพประกอบจาก Scientific American)

เป็นไปได้หรือไม่ที่สภาพแวดล้อมในสวนสัตว์น้ำอาจเป็นมูลเหตุให้วาฬ เพชฌฆาตทำร้ายคนบ่อยครั้ง แฮนสันบอกว่า มันเป็นสิ่งสำคัญมากที่เราต้องระลึกไว้เสมอว่า "วาฬ เพชฌฆาตเป็นสัตว์สังคม" พวกมันมีความผูกพันทางสังคมที่เหนียวแน่นมาก ไม่เพียงจำเพาะเจาะจงต่อสปีชีส์เดียวกันเท่านั้น แต่ยังรวมถึงผู้คนที่พวกมันใช้ชีวิตอยู่ด้วยในสถานที่ที่พวกมันได้รับการเลี้ยงดูมา

แม้ในสภาพธรรมชาติ วาฬเพชฌฆาตจะแสดงพฤติกรรมออกไปในทางที่ทำให้เราตกใจกลัว ซึ่งพวกมันมักใช้ฟันของมันแสดงปฏิสัมพันธ์กับสัตว์ชนิดอื่นๆ ไม่ว่าจะเป็นการแสดงออกของความก้าวร้าวหรือความขี้เล่น มันก็ยากที่จะบอกได้จากสิ่งที่เห็น ส่วนหนึ่งนั้นเป็นเพราะเราเห็นวาฬเพชฌฆาตในธรรมชาติในช่วงเวลากที่จำกัดมาก เมื่อมันขึ้นแหวกว่ายอยู่บริเวณผิวน้ำ แต่เราแทบไม่รู้เลยว่าเมื่อมันอยู่มันอยู่ลึกลงไปใต้น้ำนั้นมีอะไรเกิดขึ้นบ้าง

"วาฬเพชฌฆาตเป็นสัตว์ขนาดใหญ่และแข็งแรงมาก หากมันแสดงพละกำลังต่อสิ่งใดหรือสัตว์ชนิดใดที่มีขนาดใหญ่พอฟัดพอเหวี่ยงกับมัน เหมือนอย่างที่มันแสดงออกต่อพวกเดียวกัน ก็คงไม่มีผลอะไรมากนัก แต่หากทำอย่างนั้นต่อมนุษย์ ย่อมต้องส่งผลกระทบอย่างมากแน่นอน" แฮนสัน กล่าว.



จาก : ผู้จัดการออนไลน์ วันที่ 28 กุมภาพันธ์ 2553